محله سراب پس از محله نوغان قدیمی‌ترین محله مشهد است. محمدرحیم رهنما در کتاب «شناسایی و وجه‌تسمیه معابر، محلات و اماکن عمومی بافت قدیم شهر مشهد» درباره گذشته این محله آورده است: «سناباد یکی از قرای قدیمی هم‌جوار مشهد است. چون یکی از والیان توسی خراسان به‌نام حمیدبن‌قحطبه در اراضی سناباد کاخ و باغی داشته که خلیفه هارون‌الرشید در سال۱۹۳ در آن دفن شده است.

۱۰سال بعد هم مأمون حضرت‌رضا(ع) را در کنار پدرش به خاک سپرده و آن باغ هسته اولیه شهر جدید مشهد را تشکیل داده است. بعدها هم که سناباد و نوغان درهم آمیخته‌اند و به همه آن محلات شهر «مشهد» گفته شده، اراضی سناباد به محله سراب شهرت یافته است. کلمه سراب به‌معنی سرِآب یا اول قنات است که منظور همان قنات سناباد است»

زین‌العابدین میرزای قاجار هم در کتاب «نفوس ارض اقدس» در معرفی محله سراب آورده است: «این محله به‌سبب ارتفاع بیشتر نسبت به نوغان و دیگر محلات شهر و نیز‌ قداستی که داشته، از همان آغاز محله‌ای حکومتی شامل ارگ و اعیان‌نشین چهارباغ و محل تجمع سادات و علما و بزرگان مشهد شده است. منطقه واقع میان دروازه سراب تا حرم حضرت‌رضا(ع) و غرب محله نوغان، محله سراب نامیده می‌شده که به باروی شهر هم متصل بوده است.»

براساس اطلاعات دانشنامه مشهدالرضا نیز این محله دارای یک بازارچه و دروازه‌ای به‌نام سراب بوده که دومی در طرح توسعه فیزیکی شهر مشهد در سال‌های۱۲۱۰خورشیدی تخریب شده است. محله سراب بار دیگر در سال۱۳۱۰خورشیدی دستخوش تغییراتی می‌شود. با احداث خیابان ارگ، امام‌خمینی(ره) کنونی، محله به ۲بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود و درنهایت با احداث خیابان و فلکه سعدی و خیابان دانشگاه، دیگر هویت یکپارچه محله برهم زده می‌شود.

اما محله سراب کنونی حدفاصل خیابان‌های امام‌خمینی(ره)، آیت‌الله شیرازی یا بالاخیابان، آیت‌الله خزعلی و خسروی یا شهید دیالمه بوده و محوریت آن با بازارچه سراب است. بازارچه سراب روزگاری سکونتگاه بزرگان و رجال قاجار بوده و عمارت‌‌هایی باشکوه با پیراهنی از هنر و زیبادوستی در آن به چشم می‌خورده است، اما امروز دیگر از آن حال‌وروز خبری نیست. این بازارچه دارای کوچه‌‌های باریکی است که در یک سمت از یک تا ۱۱ و در سمت زوج از ۲ تا ۸ شماره‌گذاری شده است. کوچه‌های ورزنده، باغ عنبر، جهان، فتاح‌خان، سمن، دادفیروز و آیت‌الله خویی معروف‌ترین این کوچه‌ها هستند.

خانه و مسجد مقبل‌السلطنه، خانه‌های مستشاری، خالقی، ظریف و حسن‌‌زاده، مسجد فاضل، حسینیه فتاح‌خان، باشگاه آهنچی، حسینیه مرحوم عابدزاده، بیمارستان دکتر شاهین‌فر، مدرسه و کتابخانه آیت‌الله خویی، کتاب‌فروشی باستان، دارالتولیه آستان قدس رضوی، هنرستان زکریای رازی و حسینیه خیاط‌ها از مهم‌ترین بناهای تاریخی و هویتی محله سراب محسوب می‌شوند که برخی از آن‌ها چون خانه‌های ظریف و مقبل ثبت‌ملی شده‌اند و برای ثبت‌ملی برخی چون باشگاه آهنچی و مدرسه آیت‌الله خویی هنوز اقدامی انجام نشده است.

سرانجام اینکه باتوجه‌به قدمت و اهمیت بازارچه سراب در سال‌های گذشته، شهرداری مشهد اقدام به بهسازی و سنگ‌فرش‌کردن مسیر این بازارچه کرد تا بدین‌گونه، گذشته آن در ذهن هر رهگذری تداعی شود.